Tính phổ quát và tính đặc thù – mối quan hệ biện chứng trong văn chương luôn là một chủ đề thú vị và quan trọng trong lĩnh vực văn học. Văn chương không chỉ là sự phản ánh cuộc sống mà còn là cầu nối giữa các cá nhân và cộng đồng. Việc tìm kiếm và khám phá những giá trị phổ quát trong văn chương là một nhu cầu thiết yếu, giúp người đọc nhận thấy sự tương đồng và mối liên kết giữa các cá nhân và cộng đồng.
Giá trị phổ quát trong văn chương thể hiện những vấn đề chung của nhân loại, vượt qua biên giới địa lý và thời gian. Nó giúp người đọc từ các nền văn hóa và hoàn cảnh khác nhau có thể đồng cảm và liên hệ với nội dung của tác phẩm. Tuy nhiên, nếu văn chương chỉ tập trung vào tính phổ quát mà bỏ qua tính đặc thù, thì giá trị của văn chương sẽ trở nên chung chung, thiếu sức sống và không đủ khả năng chạm đến trái tim của người đọc.
Ngược lại, tính đặc thù là yếu tố giúp văn chương trở nên đa dạng và phong phú. Mỗi cá nhân, cộng đồng có những trải nghiệm, quan niệm và giá trị riêng. Văn chương cần phải phản ánh được những đặc thù này để trở nên gần gũi và có ý nghĩa. Tuy nhiên, nếu chỉ chăm chú vào tính đặc thù, văn chương sẽ trở nên khép kín và tự trị, khó có thể kết nối với cộng đồng nhân loại.
Để đạt đến giá trị chân thực và sâu sắc, văn chương cần phải tìm được sự cân bằng giữa tính phổ quát và tính đặc thù. Cái phổ quát cần phải được nhìn nhận và thể hiện thông qua cái riêng, cái đặc thù của mỗi cá nhân, cộng đồng. Sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố này sẽ giúp văn chương trở nên sống động, có khả năng tiếp cận và lay động lòng người.
Nhiều nhà văn Việt Nam đã thể hiện một cách xuất sắc mối quan hệ này trong tác phẩm của mình. Nguyễn Trung Thành, Nguyễn Bình Phương, và Trương Đăng Dung là những ví dụ tiêu biểu. Họ đã bắt đầu từ những câu chuyện riêng, những trải nghiệm cá nhân để khám phá và thể hiện những giá trị phổ quát của nhân loại.
Trong tác phẩm “Rừng xà nu” của Nguyễn Trung Thành, cụ Mết đã nói lên chân lý của việc cần phải tiến hành bạo lực cách mạng: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”. Đó là một sự lựa chọn dựa trên điều kiện cụ thể của dân tộc, nhằm bảo vệ hòa bình và tự do. Qua đó, tác giả thể hiện một cách sâu sắc và đa chiều về bản chất của con người và giá trị của cuộc sống.
Nguyễn Bình Phương, trong tiểu thuyết của mình, đã xem xét cái ác trong bối cảnh cụ thể của cuộc chiến tranh, của những xung đột văn hóa – xã hội Việt Nam. Qua đó, tác giả thể hiện một cách sâu sắc và đa chiều về bản chất của con người, giúp người đọc nhận thức sâu sắc hơn về cuộc sống và con người.
Trương Đăng Dung, trong thơ của mình, đã thể hiện nhiều phạm trù phổ quát gắn với nhân loại nói chung. Nhưng, nỗi bất an của tồn tại người trong nhiều tác phẩm của ông phải được kích hoạt từ chính cuộc đời, thân phận một người Việt Nam, sinh ra ở một vùng trũng về văn minh, trong một thời đại đầy khắc nghiệt của chiến tranh, bệnh tật, đói nghèo… Từ “sự tồn sinh cá nhân” ấy, qua những ưu tư nghiêm khắc, cái phổ quát mới có da thịt và linh hồn để không trở nên mơ hồ, rỗng nghĩa.
Nhìn chung, tính phổ quát và tính đặc thù là hai mặt không thể thiếu trong văn chương. Khi văn chương biết kết hợp và hài hòa hai yếu tố này, nó sẽ tạo ra những tác phẩm có giá trị sâu sắc, có thể chạm đến trái tim của người đọc và để lại dấu ấn lâu dài trong lòng họ.
